Een nieuwe wereld

Rond het midden van de negentiende eeuw begon de aanleg van nieuwe communicatie- en mobiliteitsnetwerken die Nederland veranderden. Ze zouden de ruimtelijke groei van het land structureel bepalen, inclusief het ontstaan van de Randstad, en de ontwikkeling van de regio’s die ‘vol’ werden of die ‘leeg’ bleven. De infrastructuur die in de negentiende eeuw werd aangelegd, legde de basis voor onze massacommunicatie en massamobiliteit. Een belangrijke vraag in Een nieuwe wereld is: wat gebeurde er in mentaal opzicht met Nederland toen het na 1850 in enkele decennia een totaal nieuwe infrastructuur kreeg?

Er ontstond een nieuw beeld van de werkelijkheid. Via nieuwe media, modern onderwijs en veelvuldige persoonlijke contacten leerden de mensen elkaar 'normaal' te denken - volgens normen die hoorden bij de moderne natuurwetenschappen en het moderne bedrijfsmanagement. Dit gebeurde niet alleen in Nederland. Overal in de westerse wereld werden deze nieuwe, 'universele' normen gemeengoed en veranderde de infrastructurele revolutie het dagelijkse leven. Het gevolg was niet alleen een precedentloze groei van welvaart en volksgezondheid; er ontkiemde ook een andere vorm van beschaving: de cultuur van de massamens. Nietzsche, Ortega y Gasset, Spengler, Karl Jaspers en Johan Huizinga waarschuwden verontrust voor het gevolg: de ondergang van de oude, 'klassieke' beschaving.