Marx en het democratisch socialisme

'Marx en het democratisch socialisme' brengt een aantal politiek-historische beschouwingen bijeen die hun belang in gelijke mate ontlenen aan hun inhoud als aan hun auteur. Willem Drees sr. beschikt immers over een unieke levenservaring. Ruim vijfenzeventig jaar heeft hij actief meegeleefd met en gewerkt binnen de sociaaldemocratische beweging. Deze is zelf nauwelijks een kwart eeuw ouder. Wat deze beschouwingen bindt, wordt gevormd door drie elementen.

In de eerste plaats gaat het Drees erom vanuit historisch perspectief de ontwikkeling van het socialisme in Nederland en meer algemeen de ver ontwikkelde kapitalistische landen te recapituleren. Hij herinnert eraan dat de verworvenheden die heden ten dage als vanzelfsprekend worden afgedaan het resultaat van een langdurige sociale en politieke strijd zijn, vaak gevoerd vanuit een schijnbaar onmogelijke positie.

Een tweede element is de verhouding van democratisch socialisme en communisme tot Marx en Engels die immers aan de wieg van beide bewegingen stonden en van wie het erflaterschap door de communistische beweging met nog meer aandrang wordt opgeëist als de sociaaldemocratie het hunne regelmatig vergeten.

De relatie tussen Marx, sociaaldemocratie en communisme vormt ook het hoofdthema van het laatste deel van dit boek. De teneur in het betoog van Drees belicht Marx van een geheel andere zijde dan gewoon is geworden in de hernieuwde belangstelling die Marx sinds de jaren zestig ten deel valt.

Onderhuids speelt met name in het derde deel, door Dress in 1978 op 92-jarige leeftijd geschreven, een vierde element sterk mee. Drees gebruikt hier het panorama van de geschiedenis om de balans op te maken van prestaties, verworvenheden en mogelijkheden van het socialisme, waarhij hij zoveel jaren een der leiders in Nederland was. Dat deze balans ook van sterk persoonlijke aard is schemert door in de laatste bladzijden. In 1971 verliet Drees immers zijn partij, een daad die even bitter voor hemzelf moet zijn geweest als voor de Partij van de Arbeid.