Het web der schepping

In de tweede helft van de negentiende eeuw veranderde het stroomgebied van de kunst ingrijpend. Een van de nieuwgevormde rivieren was de moderne theosofie, die een belangrijke inspiratiebron werd voor symbolisme, expressionisme en abstractie. In Nederland werden enkele honderden kunstenaars lid van de Theosofische Vereniging, de Nederlandse afdeling van de Theosophical Society in Adyar (India).

In Het web der schepping behandelt Marty Bax de relatie tussen theosofie en kunst in een brede culturele context. De introductie van de theosofie in Nederland omstreeks 1890 was mogelijk dankzij de inspanningen van groepjes gelijkgezinden die de secularisatie van het Nederlands geestesleven vanaf 1850 op gang brachten: liberale vrijmetselaren, vrijdenkers van De Dageraad en spiritisten van allerlei slag. Netwerkonderzoek naar deze groeperingen en een sociale stratificatie van de leden van de Theosofische Vereniging leggen in deze studie het bredere culturele fundament waarop de kunst zich vanaf 1895 ontwikkelde.

In de Nieuwe Kunst, de geometrische richting in de kunstnijverheid, in het bouwkundig expressionisme van de Amsterdamse School en in diverse richtingen in de schilderkunst, van realistisch tot abstract, zijn theosofische ideeën richtinggevend geweest. Bax verklaart voor het eerst in de geschiedenis de diepere relatie tussen de theosofie, de abstracte schilderkunst van Piet Mondriaan en diens baanbrekende artikelen in het tijdschrift De Stijl.