Om erger te voorkomen

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is circa vijfenzeventig procent van de Nederlandse joden door de Duitse bezetters vermoord. Dat percentage is hoger dan in alle andere West-Europese landen die door de nazi's werden bezet. Iedereen die zich in de Tweede Wereldoorlog verdiept, komt dan ook voor de vraag te staan waardoor juist in Nederland relatief zoveel joden naar de Duitse vernietigingskampen konden worden weggevoerd.

In Om erger te voorkomen geeft de historica Nanda van der Zee aller­eerst een overzicht van het joodse vluchtelingenvraagstuk in de jaren twin­tig en dertig en van de aandacht die daaraan in de Nederlandse pers steeds is besteed. Vervolgens komt zij tot een zeer scherpe interpretatie van de vlucht van koningin Wilhelmina met haar kabinet naar Engeland en de vergaande consequenties van deze vestiging van de regeringszetel buiten Nederlands grondgebied. Een uitvoerige analyse van het functioneren van de Joodse Raad ontbreekt uiteraard niet in het boek. Maar het meest schokkend is toch het totaalbeeld dat oprijst uit haar beschrijving van de rol van de vorstin, de ministers, de secretarissen-generaal, de Hoge Raad, Radio Oranje, de politie en de spoorwegen.

In zijn boek Hitlers gewillige beulen heeft Daniel Jonah Goldhagen voor Duitsland willen aantonen dat een diepgeworteld antisemitisme bij gewone Duitsers de vernietiging van het jodendom mogelijk maakte. Uit Om erger te voorkomen komt naar voren dat het in Nederland juist de elites waren die aan de gewone Nederlanders het slechtst denkbare voorbeeld hebben gegeven, met hun onverschilligheid, gebrek aan morele kracht en misplaatste getrouwheid aan het schijnbaar wettige Duitse gezag over bezet Nederland.

Het lezen van Om erger te voorkomen is — ook meer dan een halve eeuw na de Tweede Wereldoorlog — een verontrustende ervaring, omdat hier voor het eerst luid en duidelijk — en in zijn volle breedte — de schuldvraag gesteld en beantwoord wordt.